Wie kraakt het grote mysterie van de dodecaëder?
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Via Belgica
Tussen Maastricht-Mariënwaard en Rothem zijn bij de Via Belgica delen van een bijzonder mysterieus object met een even bijzondere naam gevonden. Het gaat om stukjes van een dodecaëder uit de Romeinse tijd en geen expert die kan aantonen waar die voor werd gebruikt.
Waar kom je nu mee aanzetten? Alleen al die lugubere naam.
Ja, ik begrijp wat je bedoelt. Dat komt doordat je het woord ‘dode’ herkent en er de Nederlandse betekenis aan geeft. Maar de van oorsprong Griekse naam verwijst naar de twaalf (dode) vlakken (eder) waarbij elk vlak een vijfhoek is. Je kunt dus gerust zijn, het valt wel mee dat lugubere.
Fijn. Maar vertel, wat is dit?
Dit object is in de tweede of derde eeuw gegoten van brons. Tot dusver zijn er zo’n 120 exemplaren gevonden, vooral in Engeland, Frankrijk, Duitsland, België en Zwitserland. In Nederland zijn er twee gevonden: in Elst en in Maastricht bij Rothem langs de Via Belgica. De Maastrichtse dodecaëder is niet compleet, er zijn slechts fragmenten gevonden. Dicht bij huis zijn nog vondsten bekend in oost-Tongeren en in Bassenge in de provincie Luik. Deze beide vondsten zijn gedaan in een grafveld. Dodecaëders zijn tussen de 4,5 en 8,5 centimeter groot. Het is een knap staaltje gietwerk met openingen in alle vlakken. Bijzonder zijn ook de pootjes met een mini bolletje op elke hoek.
Waar gebruikten de Romeinen de dodecaëder voor?
De korte versie van de waarheid? Geen idee. Ze zijn natuurlijk ooit ergens voor gebruikt maar de afgelopen eeuwen heeft niemand kunnen bewijzen waarvoor. Trouwens, je gaat er zomaar van uit dat de Romeinen ze gebruikten maar ook dat staat niet vast.
Hoezo niet, ze zijn toch in de Romeinse tijd gemaakt in regio’s die door de Romeinen waren bezet?
Ja, dat klopt. Maar het vreemde is dat er ten zuiden van de Alpen, zeg maar in Romeins thuisland, nooit een dodecaëder is gevonden.
Als het geen Romeinse vinding is, weten we dan waar de oorsprong wel ligt?
De oude Grieken hebben deze – en andere- wiskundige vormen getekend. De Romeinen hadden deskundige generaals, dito leiders, architecten en bouwers. Maar wiskunde was kennelijk niet zo hun ding. De Kelten die in West-Europa woonden vóór de Romeinen hadden wel wiskundig inzicht, ze gebruikten wiskundige figuren als symbolen. Het zou dus kunnen dat de dodecaëder niet zo Romeins is als jij denkt.
Je zei net dat we ‘geen idee’ hebben waar dit kunststukje voor werd gebruikt. Dat kan ik mij niet voorstellen.
Ik bedoel dat niemand een functie heeft kunnen bewijzen. Dat geeft ruimte voor een regenbui aan ideeën en proefballonnetjes. Sommige wetenschappers hebben er echt serieus veel studie en werk van gemaakt, anderen komen met suggesties die -laten we vriendelijk zijn- vooral creatief zijn.
Noem ’s wat…
Ik doe een greep in een rijk gevulde grabbelkist. Het zou een instrument zijn om:
- munten te controleren op de juiste maat,
- de zaaidatum voor granen te berekenen,
- de afstand tot een object te bepalen,
- handschoenen te breien,
- als versierstuk te plaatsen op een scepter,
- te fungeren als uiteinde van een wapenknots,
- kaarsen in te plaatsen.
Wat je zegt, heel creatief. Maar ik mis een Griekse variant, de Grieken waren toch de ontdekker van deze vorm?
Heel scherp gezien. Ga even mee terug in de tijd. De wiskundige Hippasus van Metapontum was pakweg 2.500 jaar geleden de eerste die de dodecaëder als vorm tekende. Landgenoot Plato bedacht dik 100 jaar later dat vijf meetkundige symbolen de elementen van de schepping verbeelden: de tetraëder voor vuur, de hexaëder voor aarde, de octaëder voor lucht, de icosaëder voor water en de dodecaëder voor het universum of de ether.
Dat is ver weg van een brei-hulpstuk of sterren-calculator. Wat mij opvalt, tot dusver geef je alleen meningen van anderen weer. Wat denk je zelf?
Puh, nou draai ik de kraan van bescheidenheid vol open. Als heel wat knappe koppen deze Romeinse Rubik-puzzel niet kunnen kraken, wie ik ben ik dan wel om het even te zeggen?
Dat is weer geen antwoord…..
Nou, echt in alle bescheidenheid: ik vermoed dat we met een object te maken hebben zonder praktisch nut. Niks om te meten of mee te rekenen, daarvoor varieerden de maten van de verschillende exemplaren te veel. In lijn met de ideeën van Plato zou het heel goed een symbool kunnen zijn geweest dat de Kelten en hun afstammelingen in de Romeinse tijd gebruikten bij rituelen tijdens begrafenissen. Opvallend is dat de dodecaëder ook in de huidige tijd nog wordt gebruikt als symbool, onder meer bij de Vrijmetselaars. Waarom ik richting begrafenissen denk? Omdat een aantal dodecaëders is gevonden in een grafveld. Zie bijvoorbeeld Tongeren en Bassenge. Maar nogmaals, het is niet meer dan een idee van een amateur. Wie echt het mysterie kan kraken mag van mij zijn vinger opsteken en daarna zal ik ontkennen ooit iets gezegd te hebben over de functie van dat grote raadsel van die kleine dodecaëder.
