Zoeken naar Romeins Heerlen met nieuwste techniek
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Harry Lindelauf en Annemiek Mommers
Het is archeologie op -letterlijk- de vierkante meter. Maar de actie ‘Heel Heerlen graaft’ zaterdag 9 en zondag 10 september 2023 is in werkelijkheid uniek qua opzet en omvang. Het is de grootste zoekactie samen met inwoners tot dusver in Nederland en voor het eerst wordt op deze schaal gezocht naar oud DNA.
Op 25 plekken in tuinen van inwoners en in plantsoenen zijn in het weekend evenzoveel putten gegraven van een vierkante meter. Op een diepte van 60 tot 120 centimeter ligt het straatniveau uit de Romeinse tijd. Archeologen herkennen dat niveau aan de opbouw van de aardlagen en vaak ook aan resten van Romeinse oorsprong zoals stukjes dakpan of ander bouwmateriaal. Alle putten liggen in het Romeinse deel van Heerlen of aan de twee grote wegen die elkaar kruisten bij het thermenmuseum: de Via Belgica (Keulen-Boulogne sur Mèr) en de Via Traiana (Trier-Xanten).
CSI-achtige technieken
Inwoners en andere vrijwilligers uit Heerlen, Maastricht maar ook bijvoorbeeld Amsterdam gingen onder tropische omstandigheden zaterdagochtend enthousiast aan de slag. Er werd centimeter voor centimeter gegraven, steeds onder toeziend oog van archeologen. Zondag kwam er hulp bij van specialisten die proberen oud organisch materiaal te vinden waar DNA uit wordt gehaald. In acht putten zijn op een CSI-achtige manier grondmonsters genomen die de komende maanden aan de Universiteit van Kopenhagen worden onderzocht.
Daarna start het gepuzzel aan de universiteit Wageningen. Het oude DNA is door de tijd uiteen gevallen in stukjes zoals ook van Romeinse dakpannen en aardewerk meestal alleen fragmenten over blijven. Kopenhagen levert naar verwachting ongeveer 70 miljoen A4-tjes met DNA-data. Daarmee wordt gepuzzeld om een match te vinden met compleet DNA waarvan bekend is wat de oorsprong is.
Archeoloog worden
‘Spannend’ is het meest gesignaleerde antwoord op de vraag hoe het is om als inwoner of amateur-archeoloog naar het verleden te mogen graven. En naast spannend is het ook leuk om te doen’, zegt Tim Rams vanuit de kuil in zijn voortuin aan de Laan van Hövel tot Westerflier. Hij vindt enkele potscherven als dank voor het best pittige graafwerk. Ook buurman Martijn Klinkenberg doet mee. De trigger om mee te doen was hier een bezoek met de kinderen aan het Thermenmuseum. Zijn kinderdroom ‘archeoloog worden, echt waar’, wordt alsnog een beetje werkelijkheid voor de econoom.
Waar dan ook, vondsten of vermeende vondsten zijn bij alle deelnemers steeds weer spannend. Stukken dakpan, vloertegels, aardewerk-scherven, botresten, stukjes houtskool. En af en toe iets uit de modernere tijd tot aan een dubbeltje toe.
Van dubbeltje tot dakpan
Dat verre verleden komt zaterdag al snel aan het daglicht in de tuin van Peter Soudant aan het begin van het Tempsplein. Zijn huis staat op of direct naast de plek waar archeologen de fundamenten van een groter gebouw uit de Romeinse tijd hebben gevonden.
In zijn achtertuin vinden de vrijwilligers opa, vader en dochter Jamin uit Maastricht op 80 tot 90 centimeter diepte een laag Romeinse kalkmortel va twee à drie centimeter dik. Nog dieper komen stukjes houtskool tevoorschijn. Maar dan is al gravend een flinke hoeveelheid brokstukjes van dakpannen, tegels en aardewerk verzameld.
Van grens naar grensgebied
Samen met meer gebruikelijke vondsten zoals resten van dakpannen en aardewerk moet de actie ‘Heel Heerlen graaft’ het beeld van Coriovallum (Romeins Heerlen) verder invullen. En niet alleen dat, de actie is onderdeel van het project ‘Constructing the Limes’. Met de ‘limes’ wordt de noordelijke grens van het Romeinse rijk bedoeld die werd gevormd door de Rijn. Waar voor onderzoek lang de focus lag op een kleine strook langs de grens, wordt nu in dit project het grensgebied onderzocht. Wie woonden er, waar kwamen ze vandaan, wat aten ze en waar werd dat verbouwd, met wie dreven ze handel.
Heerlen/Coriovallum is relevant
Op al die vragen wordt ook in Heerlen gezocht naar antwoorden. Heerlen/Coriovallum is relevant vanwege de grote Romeinse wegen, vanwege zijn omvangrijke pottenbakkers-industrie en vanwege de landbouw op de grote Romeinse boerderijen in het omliggende löss-gebied.
In het Limes-project werken vijf universiteiten en een hogeschool samen. Veldwerk, lab-onderzoek, database analyses, onderzoek in archeologische depots, napluizen van brieven en politieke toespraken, het moet in mei 2026 zichtbaar worden als de resultaten worden gepubliceerd. Heel Heerlen graaft is een samenwerking van de gemeente Heerlen, Constructing the Limes, NWO, het Thermenmuseum, Restaura en De Vondst, LGOG en tientallen vrijwilligers.
