Het aquaduct van Tongeren was voor Romeins leger een gigaklus
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Gallo-Romeins Museum, Agentschap Onroerend Erfgoed Vlaanderen
Het aquaduct van Tongeren was voor Romeins leger een gigaklus
Een lange heuvel, een zeedijk of misschien een verdedigingswal? Drie keer nee, want dit is een aquaduct. Verrassend want Romeinse aquaducten verwachten we in Zuid-Europa, maar dit imposante exemplaar ligt in Tongeren. Na het artikel over het aquaduct van Keulen is dit het tweede in een serie over aquaducten langs de Via Belgica tussen Rijn en Jeker.
Ook in Tongeren blijkt maar weer dat de Romeinen niet bang waren voor gigaklussen. Hier leggen ze ten zuiden van de stad een aarden wal aan. Die is maar liefst 4 kilometer lang, maximaal 8,5 meter hoog en aan de basis 30 tot 50 meter breed. De hoeveelheid grond, vooral leem, die met de hand moet worden verplaatst, is immens. Geschat wordt dat 817.000 m3 leem is uitgegraven en opgehoogd. De klus wordt ergens tussen jaar 69 en 200 van onze jaartelling geklaard door landmeters, ingenieurs en soldaten van het leger. Opmerkelijk is hoe slim de Romeinse bouwers zoveel mogelijk gebruik maken van het reliëf in het landschap. Waar dat niet kan, bouwen ze met veel inspanning een oplossing om het water naar Tongeren te brengen met een constant verval in het aquaduct van 1,3%.
Foto: In Romeins Tongeren werd niet alleen met handel geld verdiend. De stad had veel werkplaatsen, onder meer in Berg waar munten werden geslagen. Ook werd lood verwerkt zoals deze baar aantoont met een opschrift van Tiberius. De baar is gevonden in Tongeren. Collectie Gallo-Romeins Museum.
Militair voordeel
Al die moeite wordt gedaan om water vanaf de bron -en dus schoon- naar Tongeren te brengen. De stad is sinds de stichting snel gegroeid. De plek voor Romeins Tongeren is slim gekozen: er wordt een rechthoekig stratenplan aangelegd op een plateau langs de strategisch belangrijke weg van Keulen over Bavay naar Boulogne-sur-mer. Het stratenplan wordt later voortgezet als het garnizoen uitgroeit tot een stad op het Tongerse plateau en met het riviertje de Jeker dichtbij genoeg om aan- en afvoer van goederen per boot naar de haven van Romeins Maastricht mogelijk te maken.
Foto: Luchtfoto’s en hoogtemetingen geven tot dusver nog geen compleet beeld van de route.
Belangrijke stad
Tongeren – Atuatuca Tungrorum – groeit uit tot een belangrijke stad, onder meer omdat het een knooppunt vormt in de wegen naar Bavay, Maastricht met zijn Maasbrug, Keulen, Trier, Reims en Nijmegen. De vruchtbare grond rondom de stad draagt bij aan de groei die het mogelijk maakt rond het jaar 50 de straten in de stad te verharden. Later volgen de bouw van onder meer een tempel, een grote graanopslag, een forum en een badhuis. Rond het jaar 180 wordt de vestiging belangrijker dankzij met een stadsmuur van meer dan 4 kilometer lang, ook al een megaklus. Uiteindelijk is Tongeren de hoofdstad van het Romeinse bestuursdistrict en speelt het een belangrijke rol in de opkomst van het christelijk geloof rond 330. Dat is ook nu nog bekend dankzij Servatius, de katholieke bisschop die Tongeren verruilt voor Maastricht.
Foto: Tongeren speelde een belangrijke rol in de opkomst van het christendom. Deze zilveren ring met christogram uit een 4de eeuw is gevonden op een begraafplaats in Tongeren. Collectie Gallo-Romeins Museum.
De Jeker als bron?
Ook luchtfoto’s en hoogtemetingen geven tot dusver nog geen compleet beeld van de route. Daardoor is ook niet bekend waar het aquaduct zijn water haalde. Er zijn bronnen van de Meulenbeek in Corswarem in beeld, het Figgelbroek in Rukkelingen-Loon maar ook de bronnen van de Jeker zijn een mogelijkheid.
Wat we ook niet weten: hoe is het waterkanaal boven op de aarden wal geconstrueerd? Een niet zo duidelijk onderzoek uit 1950 meldt de vondst van stenen in twee lagen in de wal. Dat zou – met de nadruk op ‘zou’ – kunnen wijzen op de aanwezigheid van een gemetseld kanaal. De Romeinen kunnen ook buizen van lood of aardewerk hebben gebruikt. Zelfs een houten kanaal is mogelijk. Maar van een watergoot is verder tot dusver niets teruggevonden. Wat rest zijn de mysterieuze stenen en onze fantasie.
Met dank aan Dirk Pauwels, stadsarcheoloog Tongeren.
Foto: Dit flesje voor olie in de vorm van een Nubische buste is een bewijs voor de rijkdom in en rond Romeins Tongeren. Collectie Gallo-Romeins Museum Tongeren.
Foto: Verbazingwekkend hoe de Romeinen drinkwater tot in huizen brachten en beheersten. Deze bronzen kraan is bij Nijmegen gevonden. Foto Rijksmuseum van Oudheden.
